Το γρασίδι του Ποσειδώνα
Κείμενο: Πυρομάλλης Νικόλαος
Η Ποσειδωνία, επιστημονική ονομασία Posidonia Oceanica, πρόκειται για ένα θαλάσσιο φανερόγαμο που απαντάται μόνο στη Μεσόγειο, με τεραστία σημασία στη βιοποικιλότητα και την οικολογία της θάλασσας.
Ο καθένας από εμάς έχει παρατηρήσει στις ακτές ξεβρασμένα υπολείμματα του φυτού αυτού, καφετί από την έκθεση τους στον ήλιο και χαρακτηριστικό ορθογώνιο σχήμα. Ενδεχομένως να έχουν χαρακτηριστεί ως απλά φύκια που χαλάνε την αισθητική της παράλιας που κάποιος θέλει να απολαύσει. Η πραγματικότητα είναι όμως λίγο διαφορετική.
Η Ποσειδωνία, όπως προαναφέρθηκε, δεν έχει καμιά σχέση με τα φύκια που συχνά συσχετίζεται. Το φύκι είναι ένας πρωτόγονος απλοϊκός φωτοσυνθετικός θαλάσσιος οργανισμός. Αντίθετα η Ποσειδωνία είναι ένα θαλάσσιο φανερόγαμο, δηλαδή ένα πολυετές δέντρο της θάλασσας με σύστημα ριζών, «κορμό», φυλλώματα, λουλούδια αλλά και καρπό. Η Ποσειδωνία φύεται σε βάθη από 2-3 μέτρα έως και 50 μέτρα, κάτι που εξαρτάται από τη θολερότητα των νερών της περιοχής. Το μήκος τον φύλλων της φτάνει και τα 2 μέτρα ενώ ο καρπός της, που επιπλέει, έχει ονομαστεί από τους ψαράδες ως «ελιά της θάλασσας».
Οικολογική σημασία
Η Ποσειδωνία, όπως και αλλά θαλάσσια φανερόγαμα, σχηματίζουν εκτενή λιβάδια στον αμμώδη πυθμένα. Η διαφορά των λιβαδιών Ποσειδωνίας με αυτά των υπολοίπων φανερόγαμων έγκειται στην πυκνότητα και την πολυπλοκότητα αυτών, κάτι που προσδίδει στην Ποσειδωνία τη μοναδική της οικολογική σημασία.
Η συμβολή της Ποσειδωνίας στο θαλάσσιο οικοσύστημα γίνεται εύκολα αντιληπτή, απλά παρατηρώντας αμμώδεις βυθούς όπου απαντάται και βυθούς χωρίς την παρουσία της. Θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν σαν οάσεις ζωής, ιδιαίτερα σε περιοχές χωρίς βραχώδες υπόστρωμα. Ο ρόλος της Ποσειδωνίας στον βυθό είναι αντίστοιχος με αυτόν των δέντρων στη στεριά: σταθεροποίηση των ιζημάτων, παραγωγή οργανικής ύλης, οξυγόνωση του νερού, δημιουργία καταφυγίου για θαλάσσιους οργανισμούς.
Στα λιβάδια Ποσειδωνίας βρίσκουν καταφύγιο πάνω από 300 είδη χλωρίδας και 1000 είδη πανίδας. Αποτελεί καταφύγιο πολλών ψαριών, χώρος αναπαραγωγής, απόθεσης αυγών και προστασίας από θηρευτές. Το σημαντικότερο όλων όμως είναι η λειτουργιά του ως «βρεφονηπιακός σταθμός» πολλών πελαγικών ειδών, σημαντικών και για την αλιεία. Δηλαδή ένα μέρος, όπου ο γόνος μπορεί να αναπτυχθεί προστατευμένος σε μεγάλο βαθμό από κυματισμούς, ρεύματα και θηρευτές.
Η παρουσία αυτών των καφετί φύλλων στην ακτή, κάτι που για πολλούς είναι ένδειξη μόλυνσης και κατά συνέπεια αποτρεπτικός παράγοντας για την επιλογή μιας παράλιας, είναι ένδειξη για το ακριβώς αντίθετο. Η Ποσειδωνία αναπτύσσεται μόνο σε καθαρά και διαυγή νερά και κατά συνέπεια αποτελεί δείκτης υγείας του τοπικού οικοσυστήματος.
Όσο παράξενο και αν ακούγεται, ένας από τους λογούς που η Ελλάδα, ειδικότερα, έχει τόσες πολλές και όμορφες παραλίες είναι τα πολλά λιβάδια Ποσειδωνίας που υπάρχουν (υπήρχαν) στον Ελληνικό χώρο. Η Ποσειδωνία, όπως προαναφέρθηκε, φύεται σε βάθη 2-3 μέτρων μέχρι και <50 .="">
Κίνδυνοι και προστασία
Η σημαντικότητα των λιβαδιών Ποσειδωνίας και η ανάγκη προστασίας του αναγνωρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθορίζεται με νομοθετικό πλαίσιο (βλέπε παράθεμα) και πλήθος οδηγιών και από την Ελληνική νομοθεσία.
Όπως γίνεται αντιληπτό, ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζει η Ποσειδωνία είναι ο άνθρωπος και οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Στην Ελλάδα πολύ λίγες περιοχές, όπου βρίσκονται λιβάδια Ποσειδωνίας, έχουν χαρτογραφηθεί με συνέπεια η πλειονότητα αυτών να μην προστατεύεται. Οι περιοχές όπου βρίσκονταν ή βρίσκονται λιβάδια Ποσειδωνίας αποτελούν πολύ εύκολα προσβάσιμα και πλούσια αλιευτικά πεδία (οάσεις ζωής), γι αυτό και γίνονται στόχος από τους αλιείς.
Επεκτάσεις λιμανιών, κατασκευή λιμενοβραχιόνων και κυματοθραυστών, αγκυροβόληση πλοίων, ευτροφισμός, χημική ρύπανση και χρήση αλιευτικών εργαλείων βυθού (πεζότρατες, δίκτυα τράτας, δράγες, γρι-γρι, γρίπους συρόμενους από σκάφος) αποτελούν τις βασικότερες αίτιες καταστροφής των λιβαδιών Ποσειδωνίας. Ο ρυθμός ανάπτυξης της Ποσειδωνιίας δεν ξεπερνά τα 2-3 εκατοστά το χρόνο. Συνεπώς, μία «τούφα» που ξεριζώνεται από μία άγκυρα χρειάζεται δεκαετίες για να επανέλθει ενώ ένα λιβάδι που καταστρέφεται από μία τράτα μπορεί να χρειαστεί αιώνες.
Τα πιο επεκταμένα λιβάδια Ποσειδωνίας βρίσκονται στο Ιόνιο πέλαγος και στη Δυτική Ελλάδα γενικότερα, καθώς σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα χαρακτηρίζεται από μικρότερους κυματισμούς, μεγαλύτερη διαύγεια των νερών και πιο ήπια αλιευτική δραστηριότητα. Παρόλο που αποτελούν μόλις το 1% της πρωτογενούς παραγωγής στη θάλασσα, αποθηκεύουν στο ίζημα το 12% της παγκόσμιας παραγωγής άνθρακα των ωκεανών.
Εν κατακλείδι τα λιβάδια Ποσειδωνίας δεν έχουν μόνο τεραστία οικολογική σημασία για τις θάλασσες, αλλά μπορούν να αποτελέσουν και πόλο έλξης του καταδυτικού τουρισμού, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν έντονοι γεωλογικοί σχηματισμοί ή βραχώδες υπόστρωμα (νομός Ηλείας). Ενδεικτικά αναφέρεται το παράδειγμα της Ibiza στην Ισπανία όπου έχει βρεθεί το μεγαλύτερο λιβάδι Ποσειδωνίας στη Μεσόγειο (>80Km).
Παράθεμα
Καθεστώς προστασίας
• Συνθήκη της Βέρνης, Παράρτημα I : Άμεσα προστατευόμενο είδος χλωρίδας.
• Ευρωπαϊκή Οδηγία Οικοτόπων 92/43/ CEE της 21/05/1992 και μεταγενέστερη
προσαρμογή 97/62/ CE της 27/11/1997, περιλαμβάνουν την προστασία της Posidonia
oceanica ως οικότοπος προτεραιότητας 1120.
• Συνθήκη της Βαρκελώνης : Παράρτημα II αναφέρει την Posidonia oceanica ως
κινδυνεύον είδος.
• Αλιευτική νομοθεσία: Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) 1626/94 του Συμβουλίου
της 27/6/94 για τη θέσπιση τεχνικών μέτρων διατήρησης των αλιευτικών πόρων στ
Μεσόγειο, απαγορεύεται η χρήση συρόμενων εργαλείων πάνω από θαλάσσια λιβάδια
Ποσειδωνίας.
• Συνθήκη του Alghero (1995).
• Κόκκινη βίβλος Μεσογείου
Πυρομάλλης Νικόλαος
(Πανεπιστήμιο Αιγαίου, σχολή Περιβάλλοντος, τμήμα Θαλάσσιων Επιστημών)
Μέλος και επιστημονικός σύμβουλος Υδροναυτών παραρτήματος νομού Ηλείας
Κείμενο: Πυρομάλλης Νικόλαος
Η Ποσειδωνία, επιστημονική ονομασία Posidonia Oceanica, πρόκειται για ένα θαλάσσιο φανερόγαμο που απαντάται μόνο στη Μεσόγειο, με τεραστία σημασία στη βιοποικιλότητα και την οικολογία της θάλασσας.
Ο καθένας από εμάς έχει παρατηρήσει στις ακτές ξεβρασμένα υπολείμματα του φυτού αυτού, καφετί από την έκθεση τους στον ήλιο και χαρακτηριστικό ορθογώνιο σχήμα. Ενδεχομένως να έχουν χαρακτηριστεί ως απλά φύκια που χαλάνε την αισθητική της παράλιας που κάποιος θέλει να απολαύσει. Η πραγματικότητα είναι όμως λίγο διαφορετική.
Η Ποσειδωνία, όπως προαναφέρθηκε, δεν έχει καμιά σχέση με τα φύκια που συχνά συσχετίζεται. Το φύκι είναι ένας πρωτόγονος απλοϊκός φωτοσυνθετικός θαλάσσιος οργανισμός. Αντίθετα η Ποσειδωνία είναι ένα θαλάσσιο φανερόγαμο, δηλαδή ένα πολυετές δέντρο της θάλασσας με σύστημα ριζών, «κορμό», φυλλώματα, λουλούδια αλλά και καρπό. Η Ποσειδωνία φύεται σε βάθη από 2-3 μέτρα έως και 50 μέτρα, κάτι που εξαρτάται από τη θολερότητα των νερών της περιοχής. Το μήκος τον φύλλων της φτάνει και τα 2 μέτρα ενώ ο καρπός της, που επιπλέει, έχει ονομαστεί από τους ψαράδες ως «ελιά της θάλασσας».
Οικολογική σημασία
Η Ποσειδωνία, όπως και αλλά θαλάσσια φανερόγαμα, σχηματίζουν εκτενή λιβάδια στον αμμώδη πυθμένα. Η διαφορά των λιβαδιών Ποσειδωνίας με αυτά των υπολοίπων φανερόγαμων έγκειται στην πυκνότητα και την πολυπλοκότητα αυτών, κάτι που προσδίδει στην Ποσειδωνία τη μοναδική της οικολογική σημασία.
Η συμβολή της Ποσειδωνίας στο θαλάσσιο οικοσύστημα γίνεται εύκολα αντιληπτή, απλά παρατηρώντας αμμώδεις βυθούς όπου απαντάται και βυθούς χωρίς την παρουσία της. Θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν σαν οάσεις ζωής, ιδιαίτερα σε περιοχές χωρίς βραχώδες υπόστρωμα. Ο ρόλος της Ποσειδωνίας στον βυθό είναι αντίστοιχος με αυτόν των δέντρων στη στεριά: σταθεροποίηση των ιζημάτων, παραγωγή οργανικής ύλης, οξυγόνωση του νερού, δημιουργία καταφυγίου για θαλάσσιους οργανισμούς.
Στα λιβάδια Ποσειδωνίας βρίσκουν καταφύγιο πάνω από 300 είδη χλωρίδας και 1000 είδη πανίδας. Αποτελεί καταφύγιο πολλών ψαριών, χώρος αναπαραγωγής, απόθεσης αυγών και προστασίας από θηρευτές. Το σημαντικότερο όλων όμως είναι η λειτουργιά του ως «βρεφονηπιακός σταθμός» πολλών πελαγικών ειδών, σημαντικών και για την αλιεία. Δηλαδή ένα μέρος, όπου ο γόνος μπορεί να αναπτυχθεί προστατευμένος σε μεγάλο βαθμό από κυματισμούς, ρεύματα και θηρευτές.
Η παρουσία αυτών των καφετί φύλλων στην ακτή, κάτι που για πολλούς είναι ένδειξη μόλυνσης και κατά συνέπεια αποτρεπτικός παράγοντας για την επιλογή μιας παράλιας, είναι ένδειξη για το ακριβώς αντίθετο. Η Ποσειδωνία αναπτύσσεται μόνο σε καθαρά και διαυγή νερά και κατά συνέπεια αποτελεί δείκτης υγείας του τοπικού οικοσυστήματος.
Όσο παράξενο και αν ακούγεται, ένας από τους λογούς που η Ελλάδα, ειδικότερα, έχει τόσες πολλές και όμορφες παραλίες είναι τα πολλά λιβάδια Ποσειδωνίας που υπάρχουν (υπήρχαν) στον Ελληνικό χώρο. Η Ποσειδωνία, όπως προαναφέρθηκε, φύεται σε βάθη 2-3 μέτρων μέχρι και <50 .="">
Κίνδυνοι και προστασία
Η σημαντικότητα των λιβαδιών Ποσειδωνίας και η ανάγκη προστασίας του αναγνωρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθορίζεται με νομοθετικό πλαίσιο (βλέπε παράθεμα) και πλήθος οδηγιών και από την Ελληνική νομοθεσία.
Όπως γίνεται αντιληπτό, ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζει η Ποσειδωνία είναι ο άνθρωπος και οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Στην Ελλάδα πολύ λίγες περιοχές, όπου βρίσκονται λιβάδια Ποσειδωνίας, έχουν χαρτογραφηθεί με συνέπεια η πλειονότητα αυτών να μην προστατεύεται. Οι περιοχές όπου βρίσκονταν ή βρίσκονται λιβάδια Ποσειδωνίας αποτελούν πολύ εύκολα προσβάσιμα και πλούσια αλιευτικά πεδία (οάσεις ζωής), γι αυτό και γίνονται στόχος από τους αλιείς.
Επεκτάσεις λιμανιών, κατασκευή λιμενοβραχιόνων και κυματοθραυστών, αγκυροβόληση πλοίων, ευτροφισμός, χημική ρύπανση και χρήση αλιευτικών εργαλείων βυθού (πεζότρατες, δίκτυα τράτας, δράγες, γρι-γρι, γρίπους συρόμενους από σκάφος) αποτελούν τις βασικότερες αίτιες καταστροφής των λιβαδιών Ποσειδωνίας. Ο ρυθμός ανάπτυξης της Ποσειδωνιίας δεν ξεπερνά τα 2-3 εκατοστά το χρόνο. Συνεπώς, μία «τούφα» που ξεριζώνεται από μία άγκυρα χρειάζεται δεκαετίες για να επανέλθει ενώ ένα λιβάδι που καταστρέφεται από μία τράτα μπορεί να χρειαστεί αιώνες.
Τα πιο επεκταμένα λιβάδια Ποσειδωνίας βρίσκονται στο Ιόνιο πέλαγος και στη Δυτική Ελλάδα γενικότερα, καθώς σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα χαρακτηρίζεται από μικρότερους κυματισμούς, μεγαλύτερη διαύγεια των νερών και πιο ήπια αλιευτική δραστηριότητα. Παρόλο που αποτελούν μόλις το 1% της πρωτογενούς παραγωγής στη θάλασσα, αποθηκεύουν στο ίζημα το 12% της παγκόσμιας παραγωγής άνθρακα των ωκεανών.
Εν κατακλείδι τα λιβάδια Ποσειδωνίας δεν έχουν μόνο τεραστία οικολογική σημασία για τις θάλασσες, αλλά μπορούν να αποτελέσουν και πόλο έλξης του καταδυτικού τουρισμού, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν έντονοι γεωλογικοί σχηματισμοί ή βραχώδες υπόστρωμα (νομός Ηλείας). Ενδεικτικά αναφέρεται το παράδειγμα της Ibiza στην Ισπανία όπου έχει βρεθεί το μεγαλύτερο λιβάδι Ποσειδωνίας στη Μεσόγειο (>80Km).
Παράθεμα
Καθεστώς προστασίας
• Συνθήκη της Βέρνης, Παράρτημα I : Άμεσα προστατευόμενο είδος χλωρίδας.
• Ευρωπαϊκή Οδηγία Οικοτόπων 92/43/ CEE της 21/05/1992 και μεταγενέστερη
προσαρμογή 97/62/ CE της 27/11/1997, περιλαμβάνουν την προστασία της Posidonia
oceanica ως οικότοπος προτεραιότητας 1120.
• Συνθήκη της Βαρκελώνης : Παράρτημα II αναφέρει την Posidonia oceanica ως
κινδυνεύον είδος.
• Αλιευτική νομοθεσία: Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) 1626/94 του Συμβουλίου
της 27/6/94 για τη θέσπιση τεχνικών μέτρων διατήρησης των αλιευτικών πόρων στ
Μεσόγειο, απαγορεύεται η χρήση συρόμενων εργαλείων πάνω από θαλάσσια λιβάδια
Ποσειδωνίας.
• Συνθήκη του Alghero (1995).
• Κόκκινη βίβλος Μεσογείου
Πυρομάλλης Νικόλαος
(Πανεπιστήμιο Αιγαίου, σχολή Περιβάλλοντος, τμήμα Θαλάσσιων Επιστημών)
Μέλος και επιστημονικός σύμβουλος Υδροναυτών παραρτήματος νομού Ηλείας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου